Ondanks ontdekte ik tot mijn verrassing, dat ook in de speelfilm ‘Gladiator’ (van regisseur Ridley Scott, 2000) de ‘vier kardinale deugden voor goed bestuur’ worden genoemd. Het vindt plaats tijdens een dramatisch gesprek tussen de wijze oude Romeinse keizer Marcus Aurelius en zijn zoon Commodus. Het gesprek dat gaat over de opvolging van de keizer vindt plaats in één van de vertrekken van Marcus Aurelius die zijn zoon daar ontboden heeft.

‘Are you ready to do your duty for Rome?’  Met die vraag begroet Marcus Aurelius zijn wachtende zoon. Commodus die zijn vader adoreert, maar zich ook zijn leven lang door hem afgewezen heeft gevoeld, krijgt plotseling het hoopvolle vermoeden dat zijn vader hem tot opvolger wil benoemen. De vraag maakt het diepste verlangen in hem wakker; het vertrouwen te krijgen van deze grote man, Ceasar, zijn idool, zijn vader, om net als hij keizer te zijn over Rome. Commodus antwoordt beheerst, maar vol emotie: ‘Yes father’.

Het loopt echter anders dan Commodus hoopt. ‘You will not be emperor’.

Je ziet Commodus breken. Diep getroffen vraagt hij niet begrijpend: ‘Which wiser, older man will take my place? Dat blijkt echter niet het geval te zijn.

‘My powers will pass to Maximus’ (Russell Crowe).

‘Maximus?’

Zijn vader legt uit, dat hij van het Romeinse rijk weer een republiek wil maken en voor de overgangsperiode de jonge deugdzame generaal Maximus, die hij liefheeft als een zoon, als opvolger wil benoemen. Het komt bij Commodus aan als een dolksteek. Zijn vader verkiest Maximus boven hem, zijn eigen zoon. Na dit vernietigende bericht nemen de pijn en de woede het langzaam over in het lijf van Commodus, wat door buitengewoon acteerwerk van Jaoquin Phoenix schitterend in beeld wordt gebracht.

Zijn vader ziet de emoties in het gezicht van Commodus en wil hem troosten, wat zijn zoon weigert. ‘My decision disappoints you?

Commodus raapt zich bij elkaar en herinnert zijn vader aan een brief die deze hem ooit schreef over de vier kardinale deugden voor een bestuurder: ‘wijsheid, rechtvaardigheid, moed en zelfbeheersing’. Commodus wist meteen dat hij geen van deze deugden bezat. Hij had de brief ervaren als een afwijzing. Trots en met ingehouden woede begint hij zijn vader nu te vertellen over de “deugden” die hij wel bezit: ambitie, vindingrijkheid, durf (alhoewel niet op het slagveld geeft hij toe) en toewijding, aan zijn familie, aan zijn vader. ‘But none of my virtues were on your list. Even then is was as if you did not want me for your son’.  

Zijn vader zegt geschrokken dat Commodus te ver gaat, maar deze is niet meer te stoppen.  Alle pijn over het wanhopige verlangen naar de waardering en de liefde van zijn vader komen er uit. ‘One kind word, one full hug…. where you pressed me to your chest and held me tight. (..) What is it in me, that you hate so much?

De oprechte Marcus Aurelius ziet het verdriet van zijn zoon, voelt zijn immense schuld en valt op zijn knieën om Commodus te omhelzen.  Met open armen zegt hij: ‘Your faults as a son, is my failure as a father.’ 

Tijdens de emotionele omhelzing die volgt, waarbij je bijna sympathie voor Commodus gaat voelen en wil dat het goed komt, winnen haat en ambitie het uiteindelijk toch van de liefde. De omhelzing van Commodus slaat onverwacht om in een meedogenloze wurggreep met de dood van Marcus Aurelius tot gevolg. Niet veel later wordt Commodus tot keizer gekroond als de natuurlijke opvolger van zijn vader die om ‘gezondheidsredenen’ is overleden.

Wat mij twee inzichten brengt. Ten eerste, dat het van cruciaal en historisch belang is je kinderen van kleins af aan zo nu en dan een vaderlijke hug te geven. Ten tweede, dat je het blijkbaar ook zonder kardinale deugden ver kunt schoppen in deze wereld,  wat ik, eerlijk gezegd, als ik zo om mij heen kijk, al vermoedde.

Zie hier het indrukwekkende fragment: