De vluchtleider van de Apollo 13 Gene Kranz (Ed Harris) in de gelijknamige speelfilm uit 1995

Plotselinge urgentie, denk aan een crisissituatie, verandert veel in het gedrag van mensen. Het doorbreekt de comfortabele routines die we normaliter volgen en schudt ons in één klap wakker. Alsof het blind gevolgde navigatiesysteem opeens is uitgevallen en onze oriëntatie weer volledig terugvalt op ons individuele oordeel. In eerste instantie betekent dat paniek, omdat we er weer helemaal alleen voor staan. Shit! Wat nu? Gelukkig boort zo’n crisis vaak ook slapende creativiteit aan en verzinnen we al snel iets dat ons weer op weg helpt. Dat is niet zo verwonderlijk. Urgentie maakt dingen in bepaalde zin ook eenvoudiger. Het brengt beslissingen in het leven vaak terug op het basale niveau van een tweedeling: het is nu of nooit, doorgaan of einde verhaal, leven of dood. Urgentie geeft focus die we onder normale omstandigheden nauwelijks ervaren. Die focus vereenvoudigt het handelingsrepertoire. Het laat de troebelheid van de vele mogelijkheden die het gewone leven biedt, ver achter ons. Bij urgente situaties komt het er weer echt op aan. Er moet gekozen worden. We doen er opeens weer toe. Elke cel in ons lijf wordt tot leven gewekt en we gaan ervoor. En vaak beleven we, ondanks het drama van de crisis, onze ‘finest hours’, ook al geven we dat meestal pas veel later toe.

Een speelfilm die dat voorbeeldig illustreert is ‘Apollo 13’ van regisseur Ron Howard. De film is tot op de dialogen gebaseerd op het ware verhaal van de vijfde bemande missie naar de maan. De reis die plaatsvond in 1970 was inmiddels een routineklus geworden en kreeg nog maar weinig aandacht van de Amerikaanse media. Dat verandert echter op het moment dat er in het bemande ruimteschip een zuurstoftank ontploft die zoveel schade aanricht dat de maanreis niet vervolgd kan worden. De kans op een behouden terugreis is zelfs hoogst onzeker. De Apollo 13 is zo beschadigd, dat de bemanning zijn toevlucht moet zoeken in de maanlander. Daarmee ontstaat een totaal nieuwe situatie die deze maanreis direct weer in de schijnwerpers van media en publiek plaatst. Voor de vluchtleiding in Houston blijft er nog maar één doel over: zorgen dat de ruimtevaarders veilig op aarde terugkomen. Nog nooit is er (in die tijd) een Amerikaan in de ruimte overleden en dat mag ook nu niet gebeuren. Er staat te veel op het spel: ‘Failure is not an option!’, aldus de vluchtleider.

De onorthodoxe wijze waarop de reddingsactie plaatsvindt, is uniek en in onze tijd, met alle protocollen en voorschriften, nauwelijks denkbaar. Het is een voorbeeld van leiderschap en teamsamenwerking in een crisissituatie waarin alle bestaande routines hun geldigheid verloren hebben. Het expertteam staat onder leiding van vluchtleider Gene Kranz (Ed Harris). Kranz is de eerste die begrijpt dat het vluchtplan de prullenbak in kan en het doel van de reis direct herzien moet worden. De teamleden voelen dat ook, maar weten niet wat er moet gebeuren. Ze zitten met de handen in het haar. De terugreis is een groot probleem. De Apollo 13 moet zo snel mogelijk terugkeren, maar deze laten omkeren is een te groot risico, omdat de beschadigde motor zou kunnen ontploffen. Daarom moet het ruimteschip eerst in een zweefvlucht om de maan heen en dan met bijsturing in een baan naar de aarde worden gebracht. Daarvoor ontbreekt feitelijk echter de tijd. Er is te weinig zuurstof en te weinig stroom. In het team ontstaan hectische discussies over de hopeloze situatie. Oplossingen worden bedacht, maar direct weer verworpen. Het leidt tot niets. Al snel wordt het Kranz duidelijk dat de reddingsactie niet gaat slagen als ze de gebaande denkpaden blijven volgen. Hij spoort zijn team aan de ingesleten denkpatronen los te laten en anders te denken. Alles wat in de Apollo 13 aanwezig is aan materialen en energie moeten bezien worden vanuit het perspectief van de reddingsactie. Waarvoor iets diende of gemaakt is, is niet meer van belang. Waar het nu om gaat is de vraag wat ze er op dit moment mee kunnen om de Apollo 13 te redden.

Vanuit dat nieuwe denkkader gaat het team dat zichzelf moet her-programmeren, onwennig aan de slag, maar vindt, hoe beperkt de middelen ook zijn, al improviserend creatieve oplossingen die aanvankelijk nooit bij hen zouden zijn opgekomen. Met hun vernieuwde inventiviteit én een grote dosis geluk slagen ze er uiteindelijk in de Apollo 13 door alle gevaren heen te loodsen en veilig op aarde terug te brengen.

Daarbij is vooral het leiderschap van vluchtleider Kranz te prijzen. Deze is door de hele film heen, ondanks de crisis, de stabiele factor. Hij is het creatieve brein achter de operatie en de motivator van het team. Zonder zijn genie, moed en overtuigingskracht was de reddingsactie nooit gelukt. Maar zijn doorslaggevende leiderskwaliteit is wel, dat hij, ondanks de onmogelijke situatie, volhoudt en doorzet waar velen in zijn omgeving het bijltje er allang bij neer hadden gegooid: ‘failure is not an option!’. Van dat soort leiders kunnen we er, dunkt me, nog wel een paar gebruiken in onze tijd.

Zie hier fragment 1 waarin het reisdoel wordt omgegooid:

Zie hier fragment 2 ‘failure is not an option’