Ik kijk graag naar mensen die geconcentreerd met iets bezig zijn, ergens over nadenken, iets maken, sporten, musiceren, maakt niet uit. Het is mooi om te zien hoe zij op die momenten van concentratie in zichzelf verzonken zijn en volledig in hun werk of activiteit lijken op te gaan. Alsof ze zichzelf vergeten zijn en het persoonlijke er niet meer toe doet. Ze lijken één geworden te zijn met de wereld om hen heen.

Lang heb ik stilgestaan bij wat er op zulke momenten mentaal bij geconcentreerde mensen  gebeurt. De concentratie lijkt een innerlijke ruimte te scheppen waarin de aandacht voor hun bezigheid alles overheerst. Die aandacht wordt op dat moment niet meer verstoord door dingen die niet van belang zijn en dat brengt rust. Het geeft deze mensen een kalme alertheid en zorgt voor mentale scherpte. Vanuit die alertheid lijken ze alles goed te overzien, razendsnel beslissingen te kunnen nemen en steeds dat te doen wat naar omstandigheden de beste oplossing is. Soms leidt dit tot uitzonderlijke prestaties. Dat is ook de reden dat ik, bij mensen die deze concentratie op kunnen brengen, altijd het spannende gevoel krijg, dat er iets moois of goeds gaat ontstaan. Iets dat, hoe klein ook, waarde toevoegt aan de wereld en zonder concentratie nooit het licht had gezien.

In ons gefragmenteerde leven is deze concentratie echter een zeldzaamheid. Ze lijkt de gemiddelde mens, die prima zonder schijnt te kunnen, nauwelijks te bekommeren. Hoe tragisch dat ook is, juist die zeldzaamheid maakt het fenomeen concentratie tot een interessant ‘object’ voor romanschrijvers en filmmakers. In hun verhalen is het vermogen zich te concentreren vaak de beslissende vaardigheid van hun helden. Hun geestkracht en mentale instelling geeft die helden net even iets méér dan de gemiddelde mens en maakt het mogelijk dat er dingen gebeuren die je in de gewone wereld niet verwacht. Hiervan zijn talloze voorbeelden te geven. Ik wil er op één ingaan; een opvallend voorbeeld uit de speelfilm Troy van regisseur Wolfgang Petersen. Troy is vrij gebaseerd op de Ilias en Odyssee van Homerus en speelt zich af tijdens de Trojaanse oorlog zo’n 1200 jaar voor Christus.

Het fragment waar ik op doel is het gevecht tussen de begenadigde strijder Achilles (gespeeld door Brad Pitt) en een onoverwinnelijk geachte “reus” uit het vijandige leger. Achilles maakt ondanks zijn lichamelijke vaardigheden en vechtkunst logisch gezien geen schijn van kans om te winnen, maar toch verslaat hij de reus met overtuiging en verbazingwekkend gemak. Het is fascinerend om te zien hoe hij dat doet en hoe het is verfilmd. Ik heb het fragment vele keren bekeken en me afgevraagd waarom het me bleef boeien. Is het de gruwelijkheid van de doodsteek? Is het de overwinning van de underdog? Is het de moed  van Achilles? Of is het de verrassing van het onverwachte resultaat?

Na een tijdje kwam ik er achter dat het iets anders was. Mijn fascinatie had te maken met de verfilming van de concentratie van Achilles, diens mentale instelling, de kalmte, het overzicht en de scherpte tijdens zijn handelen. Die mindset maakt het hem mogelijk om de aanvallen van de reus te zien aankomen, het gevaar in te schatten, vliegensvlug te reageren en toe te slaan. Het zijn die eigenschappen die Achilles in mythische zin  “onkwetsbaar” maken en hem zijn “goddelijke” status geven. Door zijn uitzonderlijke vaardigheden weet hij  heel effectief precies dat te doen, wat nodig is. In een handomdraai en zonder zichtbare inspanning  weet hij de in verwarring gebrachte reus dodelijk te treffen. Als Achilles echter goddelijke gaven worden toegedicht, reageert hij cynisch: ‘waarom heb ik dit schild dan?’

Regisseur Petersen laat ons in het fragment geen ordinaire knokpartij zien, maar ook geen sprookje over de “goddelijke” vaardigheden van Achilles. Het is noch bruut realisme, noch louter mythische fantasie. In het fragment wil Petersen ons tegen de achtergrond van een mythisch decor intuïtief de magie laten beleven van wat diepe concentratie als ‘force’ in een mensenleven vermag en kan betekenen. Dat is in het fragment de verborgen boodschap die me bleef boeien en blijvend inspireert.

Zie hier het fragment (2 min 55 sec):