Beethoven en zijn assistente Anna in ‘Copying Beethoven’ (2006; regisseur Agnieszka Holland)
In de film ‘Copying Beethoven’ geeft Beethoven (gespeeld door Ed Harris) tijdens een tentoonstelling van ontwerpen voor een brug een vernietigend oordeel over één van de maquettes. De wijze waarop hij dat doet, is naar onze normen niet erg beschaafd en voor velen zelfs stuitend. Bij mij wekt Beethoven’s gedrag echter een glimlach op en ik vind ergens dat hij helemaal gelijk heeft. Hoe zit dat?
De maquette is gebouwd door de vriend van Beethovens assistente Anna Holtz (gespeeld door Diane Kruger). Anna is een muziekstudente die de bijna dove Beethoven in de laatste jaren van zijn leven helpt bij het uitschrijven en kopiëren van zijn composities. Als Anna aan Beethoven vraagt wat hij van het brugontwerp van haar ‘kunstenaar’ vindt, geeft Beethoven zijn onvervalste oordeel: “It has no soul. It lacks life, grace, passion. It’s a dead and worthless thing.”
De vriend is zwaar beledigd en pikt het niet. Hij zegt dat Beethoven, hoe beroemd deze ook is, niet het ‘recht’ heeft om zo te oordelen. En daar raakt hij natuurlijk een punt. Beethoven laat zich echter door die voor de hand liggende tegenaanval niet van de wijs brengen en pakt de handschoen op. “I tell you what gives me the right!”.
Nu wordt het echt interessant, want wat gaat Beethoven vertellen? In onze tijd is de eeuwenoude kunsttheoretische discussie over ‘ware’ kunst en schoonheid zo’n beetje uitgekomen op een niveau waar het esthetische oordeel niet méér is, dan een kwestie van persoonlijke smaak en waar geen algemene geldigheid meer speelt. Volgens die theorie heeft zelfs Beethoven geen enkel ‘recht’ om te oordelen, omdat er niets is waarop hij zijn oordeel kan funderen. Elke uitspraak is niet méér dan een persoonlijke mening.
De Beethoven uit de film ziet dat echter anders. Het antwoord dat hij geeft op de vraag over het ‘recht’ tot oordelen is ongebruikelijk, onwetenschappelijk en archaïsch, maar in essentie subliem. Zijn woorden richten zich niet tot het verstand, maar direct tot het gevoel. Daardoor raakt zijn antwoord iets, dat, ondanks de gebrekkige rationaliteit, diep van binnen een stemming opwekt waarin Beethoven oordeel in een bepaalde zin geldigheid krijgt.
Het antwoord aan de ontwerper luidt: “You built bridges to connect points of land. I built them to connect men’s souls. GOD gives me the right. God whispers in some men’s ears. Well, he SHOUTS into mine!! That’s why I am deaf. When you go blind, sir, then you too have the right not to be judged, but to judge.”
Een mooi poëtisch antwoord. Zoals Beethoven het zich in zijn Romantische wereldbeeld voorstelt, heeft hij op grond van zijn diepe innerlijke roeping als musicus, de immense eisen die deze roeping aan hem stelt en de offers die hij daarvoor brengt (onder meer het verlies van zijn gehoor), méér dan anderen het recht én de ervaring om over het ontwerp van de brug een oordeel te vellen. Rationeel is er veel op zijn redenering af te dingen, maar voor het gevoel ligt dat anders. Het zuivere gevoel heeft zijn eigen logica en heeft geen wetenschappelijk bewijs nodig om van betekenis te zijn.
Beethoven is overigens nog niet klaar met de brugontwerper. Hij laat het niet bij woorden. “I’m good to do you a favour”. Tot schrik van het publiek slaat hij de maquette met zijn wandelstok met groot kabaal aan stukken. Als het geweld na enkele seconden voorbij is, kijkt hij de verbijsterde en woedende ontwerper aan en zegt: “Now how you feel? Sad? Angry? Furious? You wanna kill? ….Start over. Go built your bridge from THAT!”, waarbij Beethoven met zijn wandelstok even in de onderbuik van de ontwerper prikt en de zaal verlaat. Op dat zelfde moment klinkt in de tentoonstellingsruimte reeds de opmerking: “Did’t like that one, Beethoven?” en is de wedstrijdjury al overtuigd, dat de brug van Anna’s vriend niet de kwalificaties bezit om voor een prijs in aanmerking te komen. De waarde van Beethovens oordeel staat voor de jury duidelijk buiten elke twijfel.
Waarom slaat Beethoven de brug aan stukken? Is er sprake van rivaliteit tussen de twee mannen in verband met Anna? Dat zou kunnen, maar de film wijst op iets anders. Tegen de boze Anna die vindt dat Beethoven haar vriend met zijn brute optreden zinloos de grond in heeft geboord (al is ze het feitelijk wel met zijn oordeel eens), zegt Beethoven: “I may have saved his soul, if he has one”. Zijn ‘cadeau’ aan haar vriend is, dat Beethoven deze met zijn optreden weliswaar hardhandig, maar ook doeltreffend terug heeft gegidst naar zijn gevoel (ook al is het nu woede), van waaruit, als haar vriend een echte kunstenaar is, wel bruggen met “life, grace and passion” gecreërd kunnen worden.
Zie hier het prachtige fragment (3.37 min):
OBSERVATIONS 
Een gewaagde beschouwing. Er schuilt een zekere uitdaging in voor de lezer die zich, wellicht, net als Beethoven ook geroepen voelt door God (of wat dan ook) om de waarheid vanuit zijn perspectief als oordeel over je heen te storten. Gaat het hier nu om een rationele beschouwing van een mooie film, of spreekt er ook iets van de beschouwer in door. Is het de ziel van de beschouwer die deze post creëert vanuit zijn gevoel, of leunt de beschouwer op de ziel van Beethoven en belicht hij, onbedoeld, dat hij de rationele architect is in plaats van de emotionele componist. Ik heb geen contact met God, hij fluister niet in mijn oor, dus ik voel mij zeker niet de persoon die het recht heeft over andermans werk te oordelen. Ik lees het met plezier en het zet mij aan het denken. Dus in mijn gevoel werkt het, prikkelt de beschouwing mij in voldoende mate om over hetgeen geschreven of misschien juist beschreven wordt na te denken. Dank…
Maar ik heb nog wel een vraag na het lezen van deze beschouwing. In de eerste alinea eindig je met: “Bij mij wekt Beethoven’s gedrag echter een glimlach op en ik vind ergens dat hij helemaal gelijk heeft. Hoe zit dat?”. Aan het eind van het verhaal, dat overigens prachtig verwoord is en mij als lezer in ieder geval aanzet om ook het filmfragment te bekijken, weet ik nog niet hoe het zit. Waarom vind jij dat hij ‘ergens’ helemaal gelijk heeft, en waar is ‘ergens’. En waarom vind je niet vanuit jouw overtuiging dat hij ‘gewoon’ gelijk heeft, waar zit de aarzeling. Als lezer ben ik niet alleen geïnteresseerd in een toelichting op de film (die dit overigens wel verdient) maar juist ook in de overwegingen van de schrijver van deze blog om juist deze film en dit fragment op deze wijze toe te lichten. Waarom heeft hij hiervoor gekozen, wat heeft hem ertoe aangezet, wat wil hij mij hiermee zeggen, wat is zijn boodschap? Vragen waarop ik nog geen antwoord denk te hebben gekregen.
Of ben ik gewoon een (te) oppervlakkige lezer die niet in staat blijkt om de nuances die de schrijver van de blog vanuit zijn eigen oordeel in zijn beschouwing heeft verwerkt op te pikken? En dan ook nog eens te snel reageert zonder de tijd te nemen om het verhaal goed tot me door te laten dringen. Ik ga er nog eens over nadenken.
Hoe dan ook, deze blog daagt mij enerzijds uit om een ‘gevoelde’ reactie terug te geven en tegelijkertijd nog eens kritisch over mijn ‘eigen verhaaltjes’ na te denken, en maakt me anderzijds ook nieuwsgierig naar de hele film…
Erik, dank voor je uitgebreide reactie.
Een korte reactie van mijn kant.
Ten eerste. Er fluistert wel degelijk wat in je oor. Hoe je het noemt is niet belangrijk, waarschijnlijk iets wat jijzelf niet objectiveerbaar bent, maar het stuurt wel degelijk je pen (en wel meer).
‘Ergens’ ligt buiten het domein van het analyserende verstand. Het is de wereld van mijn gevoel waarin ik woon, waarin Beethoven ‘gewoon’ gelijk heeft. De aarzeling komt voort uit de spanning tussen mijn gevoel en mijn verstand waar ik ook mee te maken heb.
Dat oude dilemma is ook de aanleiding voor deze blog. Het zijn twee legitieme standpunten waarbinnen het voortdurend wikken en wegen is. Samen zijn ze het sterkst, maar ook in onze tijd lijkt het zicht op de logica van het gevoel buiten beeld te raken. En die logica wordt juist zo mooi door Beethoven vertolkt. Vandaar dat ik dat zichtbaar wil maken.
Menno
Mooie blog, mooi gesprek.
Vieve, dank voor je reactie.
Het brengt bij mij ook het bovenstaande intrigerende gesprek weer even onder de aandacht.
Menno
Beste Menno, dit fragment leent zich geweldig voor empathie in de drie hoofdfiguren. Zo menselijk: de bouwer wil niet zien dat zijn geliefde minder onder de indruk is van zijn ontwerp, dan hij zelf. Anna wil niet dat haar geliefde gekrenkt wordt door haar maestro. Beethoven heeft een boodschap: neem pas genoegen met je idee als het geïnspireerd is door je gevoel; daarmee geef je ruimte aan je bezieling. Dank voor je keuze en je beschouwing.
Kristin
Hallo Kristin, dank voor je reactie en je observaties. Het is een boeiend om wat langer bij zo’n fragment stil te staan en te observeren wat er nu eigenlijk gebeurt. Je voelt het ergens wel, maar dat is nog iets anders dan het onder woorden brengen ervan. Dat vraagt vooral in het begin heel veel aandacht, maar gaat naar mijn gevoel steeds gemakkelijker. Je gaat anders kijken en sneller verbanden en verhoudingen zien. Blijft leuk.