Een uniek filmfragment dat mij blijft boeien, is een scene uit de serie The Crown waarin Queen Elizabeth een –  op zich redelijk en respectabel – verzoek van haar oom Edward glashard afwijst. Ze formuleert het koninklijk:‘I find myself unable to grant that permission’, wat gewoon NEE betekent en niet erg meelevend klinkt. Je voelt als toeschouwer van die conversatie dan ook in eerste instantie de neiging sympathie te hebben voor Edward en het gedrag van Elizabeth als harteloos te beoordelen. 

Als het diep teleurgestelde Edward haar dan met ingehouden woede vraagt wie haar tot dat oordeel heeft gebracht, antwoordt ze: ‘I came to my own mind’. Het antwoord dat ze terugkrijgt is vlijmscherp: ‘You have no mind of your own’. De enige die volgens hem binnen de familie een ‘mind of his own’ heeft is hij zelf en ‘that’s why they threw me out’. Met die opmerking refereert Edward aan de periode waarin hij de koning van de Britse monarchie was en al na een jaar tegen wil en dank afstand van de troon deed, omdat hij van het Britse parlement niet in het huwelijk mocht treden met zijn grote geliefde Wallis, een gescheiden vrouw. Dat is nogal wat. Het schetst van Edward het beeld van een mens met een hart, voor wie de liefde uiteindelijk belangrijker is dan het koningschap en die het slachtoffer werd van de archaïsche waarden van de Britse monarchie. Een man die bovendien door Elizabeth’s zoon Charles gezien werd als een mentor in zijn strijd voor de modernisering van het koningshuis. Kortom een man die wellicht enige clementie verdient. 

Sinds die troonafstand woonde Edward met zijn geliefde in ballingschap buiten het Koninkrijk en mocht dit alleen bezoeken, in de woorden van Elizabeth:‘on the pleasure and invitation of the sovereign’. Zijn verzoek aan Elizabeth was dan ook gericht op terugkeer om wederom het Koninkrijk van dienst te kunnen zijn. En aanvankelijk leek het er goed voor hem uit te zien. Elizabeth geeft in het begin van het gesprek aan ‘keen’ te zijn geweest om zijn verzoek in te willigen, gezien de jaren die inmiddels verstreken waren, maar ook door haar, wat ze toegeeft, persoonlijke affectie voor Edward. En toch besluit ze anders. Na alles afgewogen te hebben zegt ze ‘I think NO’, wat op dat moment voor de toeschouwer moeilijk te plaatsen is en eigenlijk bevestigt wat Edward van haar vindt. Is er dan in haar vorstelijke ziel helemaal geen ruimte voor vergeving? 

Als Edward voelt, dat hij niet verder komt, staat hij op om te vertrekken en stelt hij Elizabeth nog de confronterende vraag: wie de monarchie eigenlijk de meeste schade heeft toegebracht: hij met zijn ‘willfulness’ of zij met haar ‘inhumanity’? Met die vraag valt het gesprek stil. Langzaam staat Elizabeth, bijna in slow motion, op van haar stoel zonder de blik van Edward af te halen. Wat gaat ze nu antwoorden, vraag je je af? 

En dan gebeurt het. Ze gaat kaarsrecht staan met het hoofd iets opgeheven en kijkt Edward aan met een allesdoordringende blik alsof het gehele universum daarin meekijkt. Uit haar eerste woorden blijkt direct al, dat er méér speelt dan het gedoe rond de troonafstand. Ze herinnert Edward aan ‘geruchten’ die na zijn troonafstand hebben gespeeld en die zij toentertijd nooit serieus heeft willen nemen. Wat die geruchten zijn, meldt ze niet. Wel laat ze Edward weten dat later de ‘truth’ achter die geruchten aan het licht is gekomen. ‘The TRUTH!’, herhaalt ze met nadruk, die volgens haar ‘de spot drijft met de hoogste christelijke waarden’. Ze eindigt haar betoog, inmiddels getransformeerd in Vrouwe Justitia zelf, met de messcherpe bijna sissende woorden: ‘There is no possibility for my forgiving you. The question is, how on earth can you forgive yourself?, waarna ze op de bel drukt wat duidelijk maakt dat de audiëntie voorbij is. Haar boodschap aan Edward is duidelijk: niet zij is schuldig aan zijn misère (waar hij op uit was); hij heeft alles aan zichzelf te danken en daar zal hij mee moeten leven.

Stil geworden van de perfecte beelden in het fragment voel je door alles, haar houding, haar woorden en hele uitstraling, dat ze juist en oprecht handelt, ook al weet je niet over welke afschuwelijke ‘Truth’ ze het heeft. Dat is de magie van filmkunst. Later kwam ik er – na enig onderzoek achter – over welke ‘Truth’ ze het waarschijnlijk heeft gehad en viel alles ook inhoudelijk op zijn plaats. Het verhaal doet namelijk de ronde, dat de romantische gentleman Edward het met Hitler op een akkoordje wilde gooien. Als deze zonder oorlog het Koninkrijk binnen zou kunnen vallen en overnemen, zou Edward weer door het nieuwe bewind als koning aangewezen worden. Als dat de ‘Truth’ is waar Elizabeth het over heeft, wie geeft haar dan nog ongelijk wat betreft haar besluit?   

Er zijn dingen die je niet kunt vergeven, hoe graag je dat in je compassie voor de medemens ook wil, zeker als je van ze houdt. In de roman De gebroeders Karamazov van Dostojewski spreken twee van de broers over de mogelijkheid van vergeving. Waar de jongste – een novice in een klooster – in naam van de christelijke naastenliefde alle wandaden wil vergeven, stelt de oudere broer, die atheist is geworden, dat dit voor een mens onmogelijk is. Als voorbeeld vertelt hij het verhaal van een kind dat voor de ogen van de moeder door de jachthonden van de landheer verscheurd wordt, omdat het kind een steen naar de lievelingshond van de landheer had gegooid. Hoe kan de moeder, vraagt de oudste broer, het naar haar dode kind toe rechtvaardigen als zij de landheer zou vergeven voor wat hij heeft gedaan? 

Tegenwoordig zijn we nogal makkelijk geworden met het vergeven van dingen. Ook psychologisch schijnt het een aanbeveling te zijn. Als je niet vergeeft en vergeet, luidt het, dan blijf je hangen in het verleden en daar schiet niemand iets mee op. Zet je erover heen! Iedereen maakt fouten. We zijn niet volmaakt. Ik denk, dat dit soort oppervlakkige redeneringen volledig voorbij gaat aan diepere lagen van het leven waarin al onze daden, en de gevolgen daarvan, als op een soort super blockchain voor eeuwig zijn ingekerfd. Elizabeth weet dat intuitief en vanuit die dimensie van het leven komt zij tot haar oordeel en besluit. Echter ook Edward weet dit diep van binnen al probeert hij er voor te vluchten. En we weten het eigenlijk allemaal zelf ook wel. Geloof in vergeving komt voort uit de mythe waarin het mogelijk is op een makkelijke manier bij een ander of jezelf schuld en verantwoordelijkheid weg te poetsen. Maar zo werkt het niet in het leven; de wereld vergeet niets. Vergeving is niet aan jou of mij en ook niet aan een koningin. Het is meer iets voor de Goden. Méér dan compassie hebben we elkaar op deze aarde niet te bieden en dat maakt ons menselijk. En compassie heeft Edward van Elizabeth, gezien zijn ruime toelages, al in voldoende mate gekregen. 

Zie hier 9 seconden van de unieke scene uit season 2 van de Crown.